ΑΠΟ ΤΑ ΚΡΑΤΙΚΑ ΜΟΝΟΠΩΛΙΑ ΣΤΑ ΙΔΙΩΤΙΚΑ ΚΑΡΤΕΛ, ΕΝΑΣ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ ΔΡΟΜΟΣ

 

Του Outsider

Η Ελλάδα των τελευταίων ετών ζει ένα παράδοξο που αποτυπώνεται ολοένα και πιο έντονα στην καθημερινότητα των πολιτών: οι αριθμοί ευημερούν, αλλά η κοινωνία ασφυκτιά. Μετά από μια δεκαετία οικονομικής κρίσης και δημοσιονομικής πειθαρχίας, η χώρα φαίνεται θεωρητικά να έχει εξέλθει από το τούνελ. Ωστόσο, η ανάπτυξη που διακηρύσσεται δεν μεταφράζεται σε πραγματική ευημερία για τη μεγάλη πλειοψηφία.

Το μεταμνημονιακό μοντέλο που προωθείται βασίζεται στην αποδόμηση του κρατισμού, μιας παθογένειας δεκαετιών που πράγματι ευνόησε τη σπατάλη, τη γραφειοκρατία και την αναποτελεσματικότητα. Όμως, η θεραπεία που επελέγη φαίνεται να οδηγεί σε μια νέα ασθένεια: τον ιδιωτικό συγκεντρωτισμό. Οι αγορές που απελευθερώθηκαν δεν έγιναν πιο ανταγωνιστικές, αλλά πιο συγκεντρωμένες. Ο χώρος που άφησε το κράτος δεν γέμισε με υγιή επιχειρηματικότητα, αλλά με καρτέλ που ορίζουν τις τιμές, ελέγχουν τους όρους του παιχνιδιού και περιορίζουν τις επιλογές του πολίτη.

Στον τομέα της ενέργειας, η υποτιθέμενη «απελευθέρωση» έχει οδηγήσει σε έναν πολύπλοκο μηχανισμό τιμολόγησης που καταλήγει να επιβαρύνει υπέρμετρα τα νοικοκυριά και τη βιομηχανία. Οι μικροί πάροχοι εξαφανίζονται, οι μεγάλοι ισχυροποιούνται, και το αποτέλεσμα είναι ένα νέο είδος μονοπωλίου, απλώς χωρίς το κρατικό πρόσημο. Το ίδιο μοτίβο παρατηρείται στο λιανεμπόριο, όπου η συγκέντρωση επιχειρήσεων σε λίγα χέρια οδηγεί σε εναρμονισμένες τιμές και σε πίεση προς τους προμηθευτές και τους εργαζόμενους.

Η κοινωνία βιώνει την πίεση αυτών των μετασχηματισμών. Οι τιμές αυξάνονται με ρυθμούς που ξεπερνούν τις όποιες ονομαστικές αυξήσεις μισθών, διαβρώνοντας το πραγματικό εισόδημα. Τα δημοσιονομικά πλεονάσματα που προβάλλονται ως επιτυχία στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό στην ακρίβεια και στη φορολογική επιβάρυνση της κατανάλωσης, και όχι σε μια δίκαιη ανακατανομή του πλούτου. Η ανισότητα βαθαίνει, ενώ η κοινωνική κινητικότητα περιορίζεται.

Το πρόβλημα δεν είναι απλώς οικονομικό, αλλά βαθιά πολιτικό. Το κράτος, στο όνομα της «απελευθέρωσης της αγοράς», αποσύρεται από κρίσιμους τομείς ρύθμισης και εποπτείας, αφήνοντας χώρο σε ιδιωτικά συμφέροντα να καθορίζουν όρους και κανόνες. Η πολιτεία δεν ασκεί πλέον ρυθμιστικό ρόλο, αλλά λειτουργεί ως διαιτητής που κοιτάζει αλλού. Έτσι, ο πολίτης δεν προστατεύεται ούτε από το υπερτροφικό κράτος του παρελθόντος, ούτε από τη δήθεν «αόρατη χείρα» της αγοράς.

Αυτό που λείπει είναι η ισορροπία. Μια πραγματικά φιλελεύθερη οικονομία δεν είναι ανεξέλεγκτη· είναι ρυθμισμένη με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον. Χρειάζεται διαφάνεια, ισχυρούς θεσμούς εποπτείας και πραγματικό ανταγωνισμό. Η ανάπτυξη δεν μπορεί να μετριέται μόνο με δείκτες ΑΕΠ, αλλά με την ποιότητα ζωής των πολιτών, την ασφάλεια της εργασίας, την πρόσβαση σε βασικά αγαθά και υπηρεσίες.

Από τον κρατισμό, περάσαμε σε έναν ιδιωτικό συγκεντρωτισμό που δεν απελευθέρωσε την οικονομία, αλλά την υπέταξε σε λίγους ισχυρούς παίκτες. Αν κάτι χρειάζεται σήμερα η ελληνική κοινωνία, είναι η επαναφορά της πολιτικής στο προσκήνιο – όχι για να ελέγξει την αγορά, αλλά για να την εξισορροπήσει, υπερασπιζόμενη εκείνον που δεν έχει φωνή ούτε δύναμη: τον πολίτη.