Σύμφωνα με λεπτομερή βρετανική στρατιωτική έκθεση, το πραξικόπημα θα ελάμβανε χώραν τον Οκτώβριο. Όμως, το σχέδιο Μακαρίου να επιβάλει δραστική μείωση στην Εθνική Φρουρά τον Ιούλιο, απλώς επέσπευσε τα γεγονότα…
Γράφει η Φανούλα Αργυρού*
Μέρος Α’
Ο Γεώργιος Γρίβας πέθανε στη Λεμεσό στις 27
Ιανουαρίου 1974, έξι μήνες πριν από το πραξικόπημα. Πιστεύεται πως αν ζούσε,
δεν θα επέτρεπε τα γεγονότα του 1974, παρόλο που η Οργάνωσή του δεν ελεγχόταν
πλέον από τον ίδιο…
Ο Μακάριος πρέπει να φύγει – μία καταπληκτική
σκιαγράφηση των γεγονότων που ακολούθησαν
Ο περίεργος Βρετανός συνταγματάρχης G. Stocker στη Βρετ. Υπάτη Αρμοστεία, στη Λευκωσία, αποχώρησε με δική του απόφαση τέλος Απριλίου 1974, αφού κατέθεσε στους ανώτερούς του την αποχαιρετιστήρια έκθεσή του για την Κύπρο. Στην οποία υποστήριξε την αποχώρηση από την Κύπρο όχι μόνο των Ελλήνων αξιωματικών αλλά και των Ελλαδιτών δασκάλων, τους οποίους θεωρούσε κακή επιρροή. Έβρισκε επικίνδυνη τη δημιουργία εφεδρικού στρατού από τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και, το πιο σημαντικό, στην παράγραφο 39 σκιαγράφησε τόσο το πραξικόπημα με αντικατάσταση Μακαρίου όσο και την εισβολή, όταν μίλησε για χειρουργική επέμβαση πολύ δύσκολου χαρακτήρα. Έγραψε με τον υπότιτλο «Να τελειώνουμε με την Κύπρο» (“Wither now Cyprus”):
«...Η δυσπιστία μεταξύ Ελληνοκυπρίων και
Τουρκοκυπρίωνείναι βαθιά ριζωμένη. Δεν πρόκειται να εξαλειφθεί ποτέ, όμως
μπορεί να ελαττωθεί σε βαθμό που να κάνει δυνατή τη συμβίωση αμφοτέρων των
πλευρών σε συγκριτική αρμονία. Όμως αυτό θα χρειαστεί τρομερή πολιτική
ικανότητα και κάποια κύρια χειρουργική επέμβαση, φοβάμαι πολύ δύσκολου
χαρακτήρα. Ο Πρόεδρος Μακάριος πρέπει να φύγει. Ένας κατάλληλος αντικαταστάτης
δεν είναι εύκολο να βρεθεί, όμως εγώ θα έβαζα τα λεφτά μου στον μόνο τίμιο και
σίγουρα έμπιστο υποψήφιο, στον κ. Σεβέρη (Ζήνων), ο οποίος παραιτήθηκε από Υπουργός Υγείας
με το θέμα των τριών Μητροπολιτών… Η Ένωση πρέπει να εξουδετερωθεί. Αυτό θα
χρειαστεί μιαν αποφασιστική αντιμετώπιση από την Αθήνα και πρέπει να
αποχωρήσουν τόσο οι Έλληνες διδάσκαλοι όσο και οι Έλληνες αξιωματικοί από την
Εθνική Φρουρά...».
Ο Έλληνας Πρέσβης Λαγάκος και η πρόσκληση που ο
Μακάριος απέρριψε
Στις 2 Ιουλίου 1974, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος έστειλε την περίφημη επιστολή/τελεσίγραφο προς τον Πρόεδρος της Ελλάδος, Φαίδωνα Γκιζίκη, ζητώντας την αποχώρηση όλων των Ελλήνων αξιωματικών από την Εθνική Φρουρά. Υπενθυμίζεται ότι αυτός ήταν βρετανικός στόχος - βλέπε τηλεγράφημα προς Λονδίνο, ημερ. 4 Δεκεμβρίου 1967, από τη Βρετ. Υπ. Αρμοστεία στη Λευκωσία,* όπως και την έκθεση Stocker.
Ο Έλληνας πρέσβης στην Κύπρο Ευστάθιος
Λαγάκος επιβεβαίωσε στον Βρετανό ΄Υπ. Αρμοστή, Stephen Olver, στις 10
Ιουλίου 1974, ότι είχε φέρει πρόσκληση στον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο από την
ελληνική Κυβέρνηση να επισκεφθεί την Αθήνα για συζήτηση της κατάστασης,
δίχως προϋποθέσεις. Ο Αρχιεπίσκοπος είχε απαντήσει πως θα ήταν έτοιμος να πάει
στην Αθήνα, όμως μόνο μετά που η ελληνική Κυβέρνηση θα δεχόταν όλες τις
απαιτήσεις του σε σχέση με την Εθνική Φρουρά. Το πιο κάτω απόσπασμα απ’ όσα
λέχθηκαν μεταξύ Λαγάκου και Olver (έκθεση Olver προς Λονδίνο, 11 Ιουλίου 1974):
«...Ο Αρχιεπίσκοπος (είπε ο Λαγάκος) πήρε μέτρα
που θα αδυνατούσαν την Εθνική Φρουρά και την άμυνα της Κύπρου δίχως να ενοχλεί
αυτό την ΕΟΚΑ Β’ και δίχως διαβούλευση με την ελληνική Κυβέρνηση. Επέλεξε να
δημοσιεύσει την επιστολή προς Γκιζίκη δύο μέρες μετά την παράδοσή της. Είχε,
ζητώντας απαράδεκτες προϋποθέσεις, αποτελεσματικά εξουδετερώσει μια πρόσκληση
για συζήτηση των θεμάτων με την ελληνική Κυβέρνηση, ενώ η κανονική διαδικασία
σίγουρα ήταν να έπαιρνε τις αποδείξεις του στην Αθήνα, να κτυπούσε το χέρι του
στο τραπέζι και να απειλούσε με τα μέτρα αυτά αν δεν έβρισκε ανταπόκριση.
Αντιθέτως, επέλεξε, μέσω δημοσιότητας, να εκθέσει αμφότερες τις πλευρές έτσι,
κάνοντας οποιονδήποτε συμβιβασμό ουσιαστικά αδύνατον...».
Ο κ. Λαγάκος είπε ότι η επιστολή προς Πρόεδρο
Γκιζίκη γράφτηκε και στάλθηκε δίχως καμία διαβούλευση με το Υπουργικό
Συμβούλιο. Αυτή ήταν μια άκρως προσωπική πολιτική, για την οποία ο Μακάριος
βασιζόταν αποκλειστικά σχεδόν πάνω σε μια κλίκα στενών συμβούλων. Τους
Χριστοδούλου, Τομπάζο, Λυσσαρίδη, που ήταν όλοι κομμουνιστές ή πρώην κομμουνιστές.
Ο Λαγάκος είχε λόγο να πιστεύει ότι ο Αρχιεπίσκοπος βασιζόταν πολύ στις
διαβεβαιώσεις που του είχαν δώσει οι Ρώσοι, οι οποίοι του είχαν εγγυηθεί ότι,
σε περίπτωση ταραχών στην Κύπρο, «δεν θα επιτραπεί σε κανένα τρίτο μέρος να
επέμβει...» (Ο πρέσβης Λαγάκος πέθανε στις 4 Μαρτίου 2004, σε ηλικία 82
ετών).
Στο συνοδευτικό του σημείωμα ο Stephen Olver
έγραψε πως ήταν ατυχές που ο Μακάριος απέρριψε τόσο γρήγορα την πρόσκληση της
ελληνικής Κυβέρνησης, παρόλο που ο Λαγάκος το είχε συζητήσει σε έκταση μαζί
του, τονίζοντας ότι δεν είχε τίποτα να φοβηθεί, μάλλον θα κέρδιζε. Δεν
εισακούστηκε. Ο Κυβερνητικός Εκπρόσωπος, απαντώντας σε δημοσιογραφικούς
ψιθύρους περί προσκλήσεως, το απέκλεισε πως «δεν υπήρχε θέμα επίσκεψης στην
Αθήνα του Προέδρου Μακαρίου».
«Ανεφάρμοστη η Ομοσπονδία»
- Στις 10 Ιουλίου 1974 ο ΄Υπ.
Αρμοστής της Κύπρου στο Λονδίνο, Κώστας Ασσιώτης, με οδηγίες της Κυβέρνησης
Μακαρίου, παρέδωσε στον κ. A. G. Goodison, υψηλόβαθμο στο Φόρεϊν Όφις (και
παίκτη - κλειδί στην υπόθεση της Κύπρου) υπόμνημα με τίτλο «Ανεφάρμοστη η
Ομοσπονδία». Ο Ασσιώτης τού είπε ότι οι ενδοκοινοτικές συνομιλίες δεν είχαν
φέρει ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Όμως η κυπριακή Κυβέρνηση απέρριπτε την
«ομοσπονδία» και τον «συνεταιρισμό» - δεν μπορούσε να υπάρξει συνεταιρισμός
μεταξύ κοινοτήτων τέτοιων διαφορετικών αναλογιών...
Ο Τομπάζος στην Τσεχοσλοβακία μια εβδομάδα πριν
από το πραξικόπημα έφερε όπλα
Σε συνέντευξή του στη «Σημερινή», στις 15
Ιουλίου 1999, ο πρώην προϊστάμενος της ΚΥΠ (Κυπριακής Υπηρεσίας
Πληροφοριών) και στενός συνεργάτης του Μακαρίου, Γεώργιος Τομπάζος, αποκάλυψε
ότι ο Αρχ. Μακάριος γνώριζε ότι θα γινόταν το πραξικόπημα και, στην προσπάθειά
του να το αποτρέψει, έφερε μια μόνο εβδομάδα πριν από τις 15 Ιουλίου
1974, όπλα από την Τσεχοσλοβακία, μέρος των οποίων δόθηκε στο Εφεδρικό
Σώμα. Και ότι ο ίδιος (Τομπάζος) ήταν που πήγε στην Τσεχοσλοβακία και τα
έφερε… («Αποκαλύψεις του πρώην αρχηγού της ΚΥΠ» στον δημοσιογράφο Κορνήλιο
Χατζηκώστα).
15 Ιουλίου πραξικόπημα εναντίον του Αρχιεπισκόπου
Μακαρίου
Σύμφωνα με λεπτομερή βρετανική στρατιωτική
έκθεση, που ολοκληρώθηκε το 1975 για το πραξικόπημα και την εισβολή, το
πραξικόπημα θα ελάμβανε χώραν τον Οκτώβριο. Όμως, το σχέδιο Μακαρίου να
επιβάλει δραστική μείωση στην Εθνική Φρουρά τον Ιούλιο, απλώς επέσπευσε τα
γεγονότα…
* Πηγές «Διζωνική vs Δημοκρατία 1955-2019»
από το Βρετανικό Εθνικό Αρχείο.
*Ερευνήτρια/δημοσιογράφος
Η «χειρουργική εισήγηση» Stocker «Ο Μακάριος
πρέπει να φύγει»… από την έκθεσή του.
Δεν υπάρχουν σχόλια